Styl gotycki pojawił się w Europie w XII wieku. Wiele z jego cech – łuki punktowe, sklepienia żebrowe i wysokie iglice – było innowacjami, które odróżniały ją od architektury romańskiej. Styl ten był często używany do budowy katedr, a także budynków świeckich – zamków, pałaców, kamieniczek. Sztuka gotycka charakteryzuje się ozdobnymi detalami i ogromnymi oknami. Choć niegdyś był popularny w całej Europie, sztukę gotycką można obecnie znaleźć głównie we Francji, Niemczech, Włoszech i Hiszpanii. Gotyk cieszył się również ogromną popularnością na ziemiach polskich, a jego największe ślady można znaleźć w miastach takich jak Kraków czy Gdańsk.
Spis treści
Styl gotycki – definicja i okres
Styl gotycki został zapoczątkowany we Francji w XII wieku i trwał do XVI wieku. Architektura gotycka osiągnęła swój szczyt w XIV wieku. Gotyckie katedry, takie jak Notre Dame i Opactwo Westminsterskie, są jednymi z najbardziej ikonicznych i podziwianych budynków na świecie, a ich strzeliste iglice stały się symbolem potęgi i wielkości średniowiecznego Kościoła.
Oprócz znaczenia architektonicznego, katedry gotyckie odgrywały również kluczową rolę w życiu religijnym średniowiecznej Europy. Służyły jako miejsca pielgrzymek wiernych, którzy przybywali, by pomodlić się w sanktuarium lub obejrzeć relikwię. Dla wielu ludzi wejście po raz pierwszy do wielkiej katedry było doświadczeniem budzącym respekt i szacunek
Jednak do XVI wieku styl gotycki zaczął tracić na popularności. Styl renesansowy, z jego klasycznymi proporcjami i symetrią, zaczął zdobywać popularność, a architektura gotycka stała się mniej popularna.
Cechy charakterystyczne architektury gotyckiej
Styl gotycki w architekturze zawitał do Europy w okresie wysokiego i późnego średniowiecza. Wyewoluował z architektury romańskiej i został zastąpiony przez architekturę renesansową
1. Sklepienia
Architektura gotycka charakteryzuje się spiczastymi łukami i sklepieniami żebrowymi przenoszącymi ciężar na przypory. Spiczasty łuk był gotycką innowacją, która pozwoliła na zastosowanie wyższych okien i bardziej wyszukanych projektów. Gotyckie sklepienia żebrowe pomagały natomiast rozłożyć ciężar bardziej równomiernie w całej konstrukcji. Ponadto, gotyccy budowniczowie często używali latających przypór do podtrzymywania ścian, co dodatkowo zwiększało poczucie wysokości i lekkości.
2. Ściany i mury
Gotyckie ażurowe ściany są często znacznie wyższe i cieńsze niż te, które można znaleźć w innych stylach architektonicznych. Pozwalało to na budowę dużych okien i imponujących fasad. Ponadto gotycki mury były często ozdobiony misternymi rzeźbami i zdobieniami. Wejścia do miast strzegła potężna brama w wieży, a muru zamków zwieńczone zębatymi blankami.
Architektura gotycka wykorzystywała głównie paloną cegłę oraz kamień. W rezultacie wznoszono budowle, które budziły zachwyt i podziw, a jednocześnie były niebywale solidne konstrukcyjnie.
3. Okna
Potężne okna w sanktuariach zdobiono wielobarwnymi witrażami przedstawiającymi świętych oraz postacie biblijne wypełniając wnętrze kolorowym światłem. W budowlach świeckich wykorzystywano natomiast zazwyczaj motywy liści oraz kwiatów. Górną część okna zwieńczała kamienna plecionka – manswerk.
Oprócz walorów estetycznych, okna gotyckie pełnią również ważną funkcję użytkową. Wysoki, wąski kształt pozwala na maksymalną ekspozycję światła, a witraże pomagają rozproszyć światło i zredukować odblaski.
4. Elementy ozdobne
Elementy dekoracyjne, takie jak gargulce, kamienne rzeźby i witraże to znaki rozpoznawalne stylu gotyckiego. Dzięki tym elementom gotyckie kościoły stały się jednymi z najbardziej imponujących i ikonicznych budynków na świecie.
Jednak te same cechy sprawiły, że architektura gotycka była dość kosztowna w budowie. W rezultacie kościoły gotyckie często znajdowały się tylko w bogatszych rejonach lub w dużych miastach. Mimo to, wyjątkowe piękno architektury gotyckiej do dziś urzeka swoją doniosłością.
Przykłady architektury w stylu gotyckim
Gotycka architektura zazwyczaj kojarzona jest z obiektami sakralnymi. Istnieje jednak wiele przykładów budowli obronnych oraz świeckich. Do dziś istnieje wiele świątyń, ratuszów, potężnych baszt, kamieniczek oraz rezydencji w stylu gotyckim. Jedne z najsłynniejszych budowli na świecie to:
- Pałac papieski w Awinionie,
- Katedra w Kolonii,
- Katedra we włoskiej Sienie,
- Katedra w Paryżu,
- Kościół Świętej Anny w Wilnie.
Gotyckie obiekty sakralne w Polsce:
- Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku,
- Bazylika Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja Apostoła we Fromborku,
- Kolegiata Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata w Stargardzie,
- Kościół Mariacki,
- Katedra Jana Chrzciciela we Wrocławiu.
Gotyckie obiekty obronne w Polsce:
- Zamku Krzyżacki w Malborku,
- Krakowski barbakan.
Gotyckie obiekty świeckie w Polsce:
- Kamienica Kopernika, zwana też Domem Kopernika,
- Ratusz we Wrocławiu,
- Dwór Artusa w Gdańsku,
- Sukiennice w Krakowie.
Sztuka i rzeźba gotycka
Sztuka gotycka charakteryzowała się zwiększonym naciskiem na realizm oraz wykorzystanie światła i cienia w celu stworzenia poczucia głębi. Gotyccy artyści często używali skomplikowanych wzorów i dekoracji inspirowanych naturą. Do ikon malarstwa gotyckiego należą między innymi: Hans Memling, Simone Martini oraz Giotto di Bondone.
Gotycka rzeźba skupiała się na tematach religijnych, a wiele posągów i płaskorzeźb było tworzonych dla kościołów i katedr. W okresie gotyku zaczęły pojawiać się również rzeźby fundatorów oraz mecenasów. Wykonane były z kamienia, drewna, metali szlachetnych, a nawet kości słoniowej
Przykłady malarstwa i rzeźby gotyckiej
We wczesnym gotyk sztuka skupiała się na dekoracjach katedralnych. Dopiero w późniejszym okresie odchodziła od tematyki religijne na rzecz sztuki mieszczańskiej.
Malarstwo:
- Malarstwo miniaturowe z Psałterza Floriańskiego,
- Freski w kaplicy zamku w Lublinie,
- Malowidło „Zdjęcie z krzyża” z kościoła świętego Jana w Toruniu,
- Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w Jasnej Górze.
Rzeźba:
- Piękną Madonna z Wrocławia,
- Ołtarz Wita Stwosza, w Kościele Mariackim w Krakowie
- Epitafium Kallimacha w Kościele Dominikanów w Krakowie
- Nagrobek Henryka Probusa,
- Madonna z Krużlowej
- Święta Anna Samotrzeć z Kościoła Bernardynów w Krakowie,
- Krucyfiks Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie,
- Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka na Wawelu.
Meble w stylu gotyckim
Meble gotyckie charakteryzują się ozdobnymi i skomplikowanymi wzorami. Często były wykonywane z ciemnego drewna, takiego jak orzecz lub wiśnia oraz posiadały ozdobne rzeźbienia lub inkrustacje.
Przełomem w okresie gotyku było skonstruowanie piły wodnej, której wykorzystanie umożliwiło cięcie cienkich desek. Pozwalało to na produkowanie lżejszych mebli oraz oszczędniejsze wykorzystanie materiału. Zmieniła się również metoda konstrukcyjna, z tradycyjnej metody skrzyniowej na konstrukcję ramowo-płytową.
W okresie gotyku popularne były szafy słupowe na wysokich nogach, kredens typu cupboard oraz szafy dwu i cztero skrzydłowe z licznymi szufladami. Charakterystyczne w stylu gotyckim było także zwieńczenie łóżka baldachimem